به نام او
زبان
:عام بودن زبان
: زبان بدون توجه به تفاوتها زیست محیطی ومردم شناختی به همه انسانها دارای قوه نطق یا قوه بیان می باشند واین قوه عطیه ای از الطاف الهی به شمار می رود.قوه نطق وزبان اصلی ترین نظام ارتباطی جوامع انسانی است
.تسلط بریک زبان ،یک فرایند تسلط به نظام آوایی ،واژگان ،نحوی ،معنایی ،کلامی ،وبه طور کل یک فرایند شناختی نسبت به آن زبان است زبان یک پدیده انتزاعی وذهنی است
.حرکت ازعالم انتزاع به عالم واقعیت ،باعث آشکارشدن زبان به صورت یک عمل گفتاری
(گفتن وشنیدن ) ویا عمل نوشتاری (نوشتن وخواندن ) ودرجهت ارتباط وانتقال یا دریافت پیام است .انسان برای ارتباط ازنشانه ها سود می برد که نشانه ها عبارتنداز
:نشانه تصویری
: خط میخی نقوش مندرج درغارها ودراعصارگذشته را می توان یک مثال بارز برای نشانه تصویری دانست که تصاویر حیوان به جای خود حیوان معرف حیوان است .نشانه طبیعی
: نشانه علت ومعلولی ویک نشانه عقلی ،منطقی است مثل رابطه دود وآتش.نشانه وصفی
: نشانه ای که بین صورت ومفهوم آن رابطه همبستگی وجود دارد وقراردادی است مثل دلالت لفظ درخت برمعنای خود درخت.نشانه های تصویری وطبیعی درهمه جوامع انسانی مشترک هستند اما نشانه وصفی که نشانه های زبانی هم درزمره آنها هستند درهرجامعه زبانی تفاوت دارد ونیازبه آموزش وفراگیری دارند مانند
(انگور که در3زبان لفظ گوناگون برای آن وضع گردیده است .مهمترین ویژگیهای زبان
:مهمترین ویژگی نشانه های زبانی ،قراردادی بودن آن است بین صورت عناصر زبانی رابطه ذاتی وجود ندارد بلکه رابطه فقط قراردادی است به دلیل قراردادی بودن نشانه های زبانی است که شاهد افزایش واژه های جدید وهمگانی زبان با نیازهای متغیر اجتماع هستیم
.ویژگی دیگر زبان یک بعدی بودن زبان است زبان یک بعدی دروجه گفتاری درخط زمان ودروجه نوشتاری درخط مکان
( درفارسی ازراست به چپ)خطی بودن زبان ،باعث بوجود آمدن قواعد زبانی است
.ویژگی
3ویژگی طرح مندی زبان انسانی است .انسانها هزاران لغت ،آوا وواژگان را به صورت جمله های نامحدود درذهن خود انبارکی کنند زبان منتهی به خاطر ویژگی طرح مندی ازیکسری قواعد بسیار منسجم وطرحداری برخوردار است .انسانها عناصر را بااستفاده ازقواعد به صورت متفاوت ونامحدود استفاده می کنند .ویژگی
4عدم وابستگی به زمان ومکان : زبان ازقید زمان ومکان آزاد است نظامهای ارتباطی ویژه جانوران فقط درزمان خاصی ومکان خاصی کارایی دارند ولی انسانها می توانند زمان ومکان را سیر کنند ودرباره گذشته وآینده وحال درباره مکانهای دور حتی مکانهایی که وجود خارج ندارند به گفتگو بپردازند .این ویژگی زبان به استفاده ازتجارب گذشتگان ،انتقال تجارب واطلاعات وفرهنگ سازی ،بقا،توسعه تمدن بشری انجامیده است
.خلاقیت زبانی
: زبانهای انسانی برخلاف دیگر نظامهای ارتباطی دارای این ویژگی منحصر به فرد است که نامحدود وخلاق عمل می کند با ورود و مختلف زمانی ،مکانی ،روابط وشرایط اجتماعی قوای نامحدود دارد این توان نامحدود را به اصطلاح «خلاقیت » می نامیم .زبانها ی انسان اگرچه عناصر آوائی محدود دارد ولی می توانند تعداد نامحدودی جمله بسازند حتی جمله هایی که برای اولین بارگفته وشنیده می شوند وحامل پیامهای تازه ای هستند
.ویژگی
: نقشهای زبانیزبان مثل سایر پدیده های اجتماعی دارای دوبعد ماهیتی ونقشی است
.نقش ارتباطی
: نخستین واساسی ترین نقش زبان ایجاد ارتباط بین انسانهاست زندگی وحیات انسان دارای صبغه اجتماعی است وبه ابزاری کارآمد وپویا برای برقراری ارتباط نیاز دارد اکثر رسانه های ارتباطی اززبان به عنوان مهمترین ابزار انتقال اطلاعات استفاده می کنند رادیو،تلویزیون ،تلفن ووسایلتکیه گاه اندیشه
: زبان انسان علاوه برنقش ارتباطی که یک پدیده جامعه شناختی است ،نقش روان شناختی هم دارد که اکثر فعالیتهای ذهنی انسان درقالب زبان شکل می گیرد معمولاً اندیشه ورزان وخردمندان جامعه کسانی هستند که قدرت زبان آوری بیشتری دارند وازذخایر واژگان بسیاری سود می برند تفاوت بین باسوادان وبیسوادان اگر چه حاصل دارابودن اطلاعات ،دانش وشناخت بیشتر ازجهان است وهمین تفاوتها عملاً درارتباط با پدیده زبان نوشتاری هم وجود دارد .تفاوتها ی فردی نیز یکی ازدلایل ارتباط زبان واندیشه است کسانیکه عوامل مختلف خانوادگی واجتماعی تسلط بیشتری برزبان گفتاری کسب کرده اند وازذخایر واژگانی بیشتر برخوردارند درهمه دروس موفق تر عمل ونسبت به دیگران دارای اندیشه های ژرف تری درباره مسائل جهان هستند
.نقش عاطفی
: اززبان برای بیان حالتها ی عاطفی ،شخصی وتحلیل احساسات درونی سود برده می شود .گاهی سرودن یک قطعه شعر ،نوشتنن یک مطلب بدون مخاطب خاصی به ابزار احساسات درونی وغلیانهای ذهنی می پردازیم
ادبی مثل شعر، داستان وهنرهای جدید مثل تئأتر وسینما متجلی می شود دراین حالت زبان رنگ ولعاب هنری به خود می گیرد
. نقش هنری: انسانها با تغییراتی درساختارهای شناختی انسان وطبع هنری اورا تحت تأثیر خود قرارمی دهد وآثار .ارکان زبان
:افکارآدمیان ازراه شنیدن ،گفتن ،خواندن ونوشتن صورت می گیرد
.شنیدن وگفتن ارکان سمعی وخواندن ونوشتن را ارکان بصری زبان می نامیم
.انسان برای پیدا کردن آگاهی وتسلط برمحیط پیرامون همراه با استفاده ازارکان سمعی باید ازارکان بصری ،نیز بهره گیرد
.سواد ،رابه عنوان مجموعه ای ازمهارتها ی فردی درشنیدن ،گفتن ،خواندن ،نوشتن است که ازطریق این مهارتها اطلاعات وتجاربی را برای زندگی ،وچیرگی برزندگی ومسائل آن فراهم می سازد
.هدف ازسواد آموزی ،تعامل بیشتر با محیط اجتماعی ،دریافت محکمتر ومستقیم تری ازواقعیتهای زندگی ،دسترسی به منابع اطلاعاتی ودانش ومهارتهاست به دست آوردن وجهه انسانی ،وتأمین زندگی انسانی بهتر است
.شنیدن
(گوش دادن ):شنیدن ازارکان مهم زبان آموزی است کودکان با شنیدن زبان آموزی شروع می شود شنیدن وآموزش شنیداری خیلی زودتر ازآموزشهای رسمی شروع می شود کودک ازهفته دوم تولد گوش کردن را آغاز ودرحقیقت پایه های اولیه زبان آموزی درکودک شکل می گیرد
.تفاوت شنیدن با گوش دادن ،که شنیدنی است که همراه با دقت صورت می گیرد گوش دادن را می توان دارای مراحلی دانست که این مراحل عبارتنداز
:بازشناختی آواها
.آشنایی با علائم ونشانه ها
(ازلفظ به معنی )مصداق یابی
(برگردان معنی به مصداق )ارتباط اجزای کلام که همان مرحله درک مفهوم کلی است
.سخن گفتن
:مهمترین وسیله ارتباط انسانها با یکدیگر است
.تکلم که کارکردهای ویژه ای دارد که می توان ابزار عقاید واحساسات وپی بردن به افکار وعقاید دیگران ازآن جمله است .درجریان زبان آموزی تعداد لغاتی که کودک درک می کند بیشتر واژه هایی که می تواند بیان کند درسخن گفتن ،وتکامل گفتارانسان عواملی مؤثرند که می توان به عوامل زیر اشاره داشت
.سلامت دستگاه صوتی وشنوایی
خزانه لغت وتوسعه لغوی
قدرت بیان ،تفهیم وآزادی بیان
دراین عوامل ،فرهنگ جامعه ،خانواده وسایر عوامل می تواند مؤثر واقع شود
.خواندن
:
نوشتن
:تربیت قوای جسمی مرتبط با ارکان زبان
:حواس مرتبط با ارکان زبان به ویژه خواندن را می توان حس شنوایی ،حس دیداری دانست اگرچه امروزه آنچه مهم بنظر می رسد بکارگیری سایر حواس مانند حس لامسه نیز می باشد
.حس شنوایی
:حس دیداری
:تربیت وتقویت نیروی شنوایی وگسترش مهارت گوش دادن
تمرینها ی مؤثر درپیش دبستانی جهت تقویت مهارت گوش دادن وتمرین برای حس شنوایی
( درجهت خواندن ونوشتن درپیش دبستانی )
تربیت وتقویت حس بینایی ،برای درک کلمات ومفاهیم
تمرینهای مؤثر درپیش دبستانی جهت تقویت حس بینایی
دربکارگیری ارکان زبان همانطور که اشاره رفت ،بافت فرهنگی ،اجتماعی ،روانی وجسمانی کودکان وزمینه های تعلیم وتربیت اهمیت ویژه ای دارد
.دراین رابطه آنچه درشروع خواندن ونوشتن بنظر می رسد را می توان شامل موارد زیر دانست
:شناخت ویژگیهای روانی ،جسمانی ،عاطفی کودکان
تربیت قوای جسمی مرتبط با ارکان زبان بخصوص حواسی که درارتباط با خواندن ونوشتن مدنظر می باشند
تربیت نیروی شنوایی وگسترش مهارت گوش دادن
تربیت حس بینایی ،برای درک کلمات ،ومفاهیم
تربیت وزمینه سازی برای هماهنگی وهمکاری حواس مؤثر درخواندن ونوشتن مانند هماهنگی عضلات دست ،سر،چشم ،وگوش
تربیت قوای بیان ،ازطریق بازگو نمودن وقایع روزانه، داستانها
جستجو اختلالات گفتاری،شنیداری ،وکمک به رفع این اختلالات
کمک به گسترش دامنه وخزانه لغات تا کودکان قادربه بکارگیری لغات بیشتر وفهم ودرک اصطلاحات گردند
کمک به بازشناسی آواها،معنابخشی ،مصداق یابی وفهم کلی مطالب
گزینش اهداف ویژه برای شروع خواندن ونوشتن دردوره پیش دبستانی
ویژگیهای روانی کودکان پیش دبستانی
ویژگیهای جسمانی کودکان پیش دبستانی
تربیت قوای بیان
بیان
(گفتار)
تمرینهای مؤثر درپیش دبستانی جهت تقویت قوای تکلم وبیان
تمرینهایی برای شروع خواندن
کمک به گسترش خزانه لغات برای بکارگیری لغات بیشتر وفهم ودرک بهتر آنها
خواندن
:فرایند اختلاف نظر ها ویا نشانه خوانی می باشد .فرایند یادگیری پیوند میان نهادها ی نوشتاری واصول گفتاری می باشد
.خواندن عبارتست ازدرک مطالب نوشتاری وچاپی
خواندن را به عنوان یک مداخله مستقیم خواننده درتفسیر می دانند وازطرفی خواندن را به عنوان روش کاهش مجهولات اطلاعات ترسیمی اطلاعات ترکیبی
خواندن را دارای چهارمرحله
خواندن را کشف وتتبع می باشد یا به طور دقیق شناخت طبیعت وجهان هستی می باشد
هنرخواندن شامل تمام مهارتهایی است که برا ی کشف وفهمیدن بدون کمک دیگران ضروری است
: اطلاعات آوایی اطلاعات معنایی .دقت درمشاهده ،ذهن سریع الانتقال ،وسعت تصورات،والبته ادراکی که درتحلیل وتعمیق ورزیده باشد
چرا می خوانیم ،چرا مطالعه می کنیم
.حاصل خواندن ومطالعه ،کمک به تغییر دررفتار،باورها ،اعتقادات که حاصل دانسته ها ی جدید است
خواندن می تواند جهان وفضاهای جدیدی را دربرابر انسان قرار بدهد علاوه بر اطلاعات با واقعیتهای جدید روبرو کند
درهر خواندن دنیای تازه ،تفکراتی نوین پیش روی خواننده قرار می گیرد
.دنیایی ازتجارب می تواند خواندن دراختیار خواننده قراربگیردشروع خواندن
:شروع خواندن را ممکن زمانی بدانیم که فرد بتواند بخواند ومطالب را بفهمد وازآن بهره برداری درست بنماید وازطرفی باید خواندن به صورت امری درونی که دردرون فرد اشتیاق به مطالعه ویادگیری وجود داشته باشد دربیاید
.نتایج مطالعات اخیر دربرخی ازکشورها ،شروع خواندن ،مطالعه را ازدامان والدین زمانیکه طفل شیرخواره می باشد وبرای تولید نسل اهل مطالعه می دانند یعنی شروع خواندن را قبل ازدوران مدرسه می دانند
.وازطرفی گاهی اشاره به این مطلب می شود که زمانی کودکان شروع به خواندن نمایند که درک واستدلال پایه برای خواندن را داشته باشند
.چون دردوران هقت سالگی کودکان به پایه ای ازاستدلال وکمال می رسند ودارای استدلال ویژه خودشان می باشند عده ای سن هفت سالگی را سن مطرح برای خواندن می دانند
فرایند مطالعه
:ازروزیکه مطالعه فرد آغاز می شود ،فرایند مطالعه آغاز می شود وزمانیکه فرد به تحول رسیده باشد مطالعه او به بارنشسته وکارایی لازم را داشته باشد فرایند مطالعه تکمیل می گردد ص
35 کتاب روان شناسی مطالعه علویجهحل مسأله وفرایند خواندن
:انسانها ازروزیکه پای به عرصه زندگی می گذارند تا لحظه وداع با آن با مسائل ودشواریهای زندگی روبروهستند
این مسائل دردوران کودکی پاسخ به نیازهای فیزیولوژیک ،ودرسایر دوره ها شکل مسائل ،مشکلات تغییر می کند
.خواندن پاسخ به برخی نیازهای فردی برای شناخت دنیای پیرامون وحل مسأله می تواند باشد
.حل مسأله
:برخورد به یک مسأله یا واقعیت مبهم
جمع آوری اطلاعات
ساختن فرضیه
آزمایش فرضیه
استنتاج
روان شناسی خواندن
: پیام نور کولایی نژاد(
انتشارات پیام نور )خواندن :یادگیر ی مهارت خواندن مستلزم کسب مهارتهای زیر است
:بازشناسی دیداری عناصر زبانی مثل حروف ،کلمه ها وجمله های زبان
درک معنای این عناصر وروابط معنایی بین آنها تا بتواند ازاین طریق به درک پیام جمله ومتن برسند
رشد خواندن درارتباط با مراحل زیر است
آمادگی
آغاز یادگیر ی
رشد سریع خواندن
کلمات بیشتری شناسایی ،قدرت درک خواندن افزایش ،ومهارتهای بیشتر دردرک مطلب وتقویت مهارتها
مرحله گسترده خواندن
پالایش خواندن
: برای خواندن دوره آمادگی ازتولد تا شش سالگی است تشخیص جهتهای اصلی بالا ،پایین ،راست وچپ صفحه- هماهنگی میان چشم ،دست ودرک توالی عناصر زبانی : آموزش رابطه آواها،نشانه های نوشتاری ،کدبرگردانی واژه ها وجمله ها – دراین مرحله عادات ومهارتهای پایه درخواندن انجام می شود: این مرحله درسالهای آخردبستان صورت می گیرد ذخیره لغت افزایش ،درک مطلب ومهارتهای تحلیل روابط کلمات بیشتر گردیده است : درمدارس راهنمایی ودبیرستان صورت می گیرد .انواع خواندن
:خواندن به منظور پیشرفت درخواندن
(زبان )خواندن برای کسب اطلاعات وتوسعه معلومات
خواندن برای تفریح ودرک زیبایی
(هنری )خواندن به منظور پیشرفت درخواندن
(پیشرفت زبان )کار روی محتوا
واژه های محتوایی
روش ببین وبگو دریک کلمه کلی
روش ببین وبگو دریک جمله کلی
روش اصواتی
مرحله اول شناخت صداها
صداهای مختلف پیرامون کودکان منبع مهمی درتقویت شنیدن آنهاست اصوات مختلف مانند بازوبسته شدن در،صداهای حیوانات ،افتادن اشیاء ،صداهای تیک تاک ساعت ،وغیره ، همه منابعی هستند که ازطریق چند رسانهایها می توانید به همراه نام بردن این صداها توسط خودتان ویا کودک سبب آشنایی کودکان با این صداها وتکرار آنها صورت گیرد
– مثبتی برآموزش صداهای انفرادی : تمرکز برتقویت حس شنوایی ورشد شناختی کودکان .روش ببین وبگو
– کودک یک کلمه را بطور کلی وبدون این که اجزاء کلمه را مجزا کند حفظ می کند ارائه این کلمه وحفظ آن اگر همراه با تصویر مربوط وبکاربردن آن کلمه صدای مربوطه به آن کلمه بکاربرده شود روش مذکور هم برتقویت حواس دیدن ،شنیدن ،وتقویت حافظه ورشد شناختی صورت می گیرد .ب
- کودک کلمه را درحالیکه به اجزاء آن تجزیه می کند ارائه کلمه وبعد اجزاء کلمه وحفظ آن صورت می گیرد اگر تصاویر مربوطه نیز به کاربرده شود تقویت حواس دیدن ،شنیدن ،حافظه وتجزیه وتحلیل وبکارگیری عناصر سبب رشد شناختی است .به خاطر داشته باشیم کلمات بکارگرفته شده ابتدا ازمفاهیم عینی که درپیرامون کودک قرار دارند ونسبت به آنها آشنایی دارد شروع می شود
.ج
- آموزش صداها:صوت ، صدای متعلق به اجزاء کلمه است که به آرامی آموزش باید داده شود
.ویژگی انسان ها که کلمات وجملات را به صورت کل درک می کنند درکودکان وآموزش آنها باید مورد نظر قرارگیرد کلمه
طرز ادای ، صحیح اصوات،وبکارگیر ی آنها بصورت مجزا درابتدا برای کودکان امری مشکل محسوب می شود پس بازی ،ابزار مناسبی جهت این آموز ش است
(شانه) که ازصداهای ش -1- ن – ه .تقویت حس شنوایی ، وبینایی به همراه مهارتهای شناختی مانند مهارت ترکیب دراین
2 آموزش صورت می گیرد به طور مثال ساختن پازل ،از صداهای گوناگون وکنارهم قراردادن این پازلها توسط کودکان می تواند به آموزش کودکان کمک کند.جعبه اصوات که درآن صداهای گوناگون ریخته شده وبا بیرون کشیدن صداها وکنارهم قراردادن این صداها کودکان می توانند به تولید کلمه
(بامعنا ،بی معنا ) بپردازند وقوه تشخیص آنها درجهت بامعنا وبی معنابودن کلمات افزایش پیدا می کند .نوشتن
:مهارتهای لازم جهت نوشتن شامل
مهارت آمادگی نوشتن
آموزش به دست گرفتن صحیح مداد
آموزش نوشتن صحیح نشانه های پیش بینی شده ازحفظ که مقدمه ای براملا نوشتن است
.اشکال نوشتن پیش ازآموزش رسمی
:کودکان برای بدست آوردن مهارت لازم جهت نوشتن قبل ازورود به آموزش رسمی به کشیدن خطوط
(خط خط کردن ) کشیدن اشکال هندسی ، رسم وکپی سایر نوشته ها می پردازند .هارست وهمکاران طبق تحقیقاتی که انجام داده اند نشان داده اند که خط خطی کردن یک عمل اتفاقی وبدون قاعده نیست بکارگیری خطوط واشکال هندسی ازاکثر موارد درارتباط با نام کودکان ویا سایر اشیاء ها ونامهایی باشد که درپیرامون کودکان وجود دارد
.در
نگارش زنجیره ای ازحروف دراواخر چهارسالگی صورت می گیرد
برای شروع نوشتن کودکان درابتدا به هجی کردن صدا، هجی کردن نمادی که ازکلمه نشان داده می شود وبیان مفهوم کلمه می پردازند
3سالگی ،مشابهتهایی بین حروفی که کودکان می نویسند با حروف واقعی وجود دارد وظاهراً شناسایی حروف وصداها وکلمات گوناگون دراین سن صورت می گیرد .وجود محرکها درنوشتن وتولید محرکهایی که سبب انگیزش کودکان برای نوشتن گردد ازعوامل مهمی است که می توان به آن پرداخت
.مدلهای خواندن
:خواندن دانستن چگونگی دریافت معنا ازنشانه های نوشتاری است
مدلهای خواندن
:مدل ازپایین به بالا
: که با رمز گشایی وخوشه های حروف وکلمات شروع وبعد واحدهای بزرگتر نوشتاری شامل جمله ،پاراگراف ،ودرنهایت کل متن گسترش پیدا می کند.این مدل، فرایند خواندن را فرایند گام به گام ازدیدن ،بازشناسی متوالی عناصر زبانی می داند
.مدل ازبالا به پایین
: دراین مدل ،خواننده درابتدا فرضیاتی درباره معنای نوشته ها درذهن خودش شکل می دهد وبعد اززمانی فرضیه می پردازد دراین مدل متن مورد پردازش قرارمی گیرد وحروف وکلمات به تنهایی کاربرد ندارند جمله بیش ازحروف وکلمه اهمیت دارد .مدلهای تعاملی خواندن
:هردوگروه ازبالا به پایین وازپایین به بالا ، هردو نکات مثبت وامتیازاتی دارند مدلهای تعاملی ،به دنبال ادغام این مدلها می باشند دراین حالت خواندن هم یک فرایند ادراکی وهم یک فرایند شناختی است خواننده هم ازتجربیات پیشین خود سود می برد وهم یک مدل ازاین نوع متعلق به روملهارت است که به تشریح ممیزه های ادراکی وشناختی می پردازد دراین مدل خواننده ازطریق خواندن مفاهیم زبانی وفرا زبانی به شناخت درونی می رسد
.انواع رویکرد ها ،روشها وشیوه های آن درخواندن ونوشتنرویکر تحلیلی
:ازنظرروان شناختی برخی روانشناسان اعتقاد دارند که انسان هنگام مواجه شدن ،پدیده ها ،نخست به جزییات سازنده هرپدیده توجه می کند وسپس باترکیب آن جزییات به ماهیت کل پدیده پی می برد وآن شناخت نسبی یا کافی را پیدا می کند
.به اعتقاد این روانشناسان یادگیری مطالب نیز ازیادگیر ی اجزاء شروع وبه یادگیری کل ختم می گردد پس درخواندن ونوشتن پایه نیز باید اول صورتهای جزیی را آموزش وبعد گام به گام با ترکیب این صورتها ،به آموزش صورتهای کل پرداخت تادرنهایت فراگیران به مهارت خواندن دست پیدا کنند رویکرد تحلیلی رویکرد
(ازجزء به کل )نیز نامیده می شود .ازنظر زبان شناختی ،امرآموزش خواندن ازکوچکترین عناصر زبان شروع می شود که به
3 روش صورت می گیرد .آموزش خواندن ازطریق کوچکترین عناصر زبان یعنی حرف ،به این دلیل این روش را روش حرف محور می نامند
.آموزش خواندن ازطریق آواهای زبانی که این نظریه را
آموزش خواندن ازطریق هجا
(آوا بنیاد)وروش آواشناسی یا آوا محوری می نامند (هجا ترکیب صامت ومصوتها بزرگترین واحد ساخت آوایی است )این نظریه را هجا بنیاد وروش آنان را روش
(هجا محور ) می نامند .رویکرد کلی
:ازنظر روان شناختی
: روان شناسان کل گرا ، وبخصوص پیروان مکتب گشتالت معتقدند انسان هنگام برخورد با پدیده ها نخست به کل پدیده توجه می کند،وبعد اندک اندک اجزا سازنده آن پی می برد این رویکرد رویکرد «کل به جزء» نامیده می شود.ازنظر صاحبنظران زبان شناختی درآموزش خواندن ونوشتن نیز برنامه آموزشی باید ازآموزش صورتهای کل زبان شروع وبا تجزیه به واحدهای کوچکترادامه پیدا کند
.روشها
:روش اول
: که معتقدند آموزش خواندن ونوشتن ازبزرگترین عنصر زبان یعنی کلمه یا واژه صورت بگیرد این روش «واژه بیناد» یاروش واژه محور می نامند .روش دوم
: که بزرگترین عنصر زبان را جمله می دانند ومعتقدند آموزش خواندن ونوشتن را باید باآن شروع کرد این روش را جمله بنیاد ویا روش «جمله محور» می نامندرویکرد ترکیبی
:دراین رویکرد ،تلفیقی ازاصول وفرضیات روشهای دیگر است یعنی ازاصول، وروشهای مختلف روش جدید ابداع شده است ومحاسن دویاچند روش باهم درنظر گرفته می شود
.روش فریره ،وروش توباخ ازاین روشها می باشند
.رویکرد تجربه زبانی
: این رویکرد هرچهار مهارت زبانی ،یعنی صحبت کردن ،گوش دادن ،خواندن ،نوشتن را درفرایند آموزش خواندن ونوشتن به کارمی گیرد .وتنها رویکردی است که بیش ازهمه خواندن را بادیگر مهارتها ی زبانی ارتباط می دهد
.محتوای آموزشی ازدرون جملاتی که فراگیران درآغاز جمله به کارمی گیرند انتخاب می شوند معلم با داستانها ،راه انداختن بحثهای گروهی ،شاگردان را به صحبت تشویق ودرنهایت کلمه ،جمله هایی را ازدرون این مباحث جهت آموزش مهارتهای خواندن ونوشتن انتخاب می نماید
.شاگردان کلمات وجملاتی را که قبلاً درمورد آنها تجربه زبانی داشته اند را یادمی گیرند
.این روش را شاید بتوان روش شاگرد محور نامید چون شاگردان درجریان کارآموزش سهیم وانگیزه یادگیری قوی تری دارند دراین آموزش دانش آموزان احساس می کنند
.نظرات آنان دارای اهمیت است
.هرآنچه را فکر می کنند ،می توانند بگویند
.هرآنچه را می گویند می توانند بخوانند وبنویسند
.این شیوه دردوره آموزش پیش دبستانی ودبستانی وحتی درآموزش بزرگسالان هم مفید است
.رویکرد چند حسی
:مبانی روان شناختی
: عده ای ازدانشمندان علوم تربیتی وروان شناسی معتقدند علاوه برحس شنوایی ،گویایی ،وبینایی – می توان ازحس لامسه وقوای حرکتی نیز درآموزش خواندن سود برد .رشد قوای حرکتی ولامسه زیربنای رشد مهارتها ی زبانی است واگر فراگیران بتوانند مهارتهای حرکتی لازم را داشته باشند درآموزش خواندن ونوشتن موفقیت آمیزترعمل خواهند کرد
.می دانیم تحریک وتقویت حواس گوناگون باعث تقویت وتثبیت یادگیری خواهد شد
.لمس وردگیری به وسیله انگشتان که در آن معلم کلمات یاحروف را به صورت خوانا وبزرگ وبا دست روی
صفحه کاغذ می نویسد وازفراگیران می خواهد باانگشت خود ازابتدا تا انتهای حرف یا کلمه مورد نظر را ردگیری کند ویا حروف یا کلمات پلاستیکی ،چوبی ، رنگ زدن آنها وبا استفاده ازشن وماسه نیز دراین شیوه وجود دارد
.این شیوه بخصوص درخواندن ونوشتن به فراگیرانی که دچار ناتواناییهای یادگیری هستند مؤثر می باشد استیلن وفرنالد
.رویکرد زبان شناختی
:ازجدیدترین رویکردهای آموزش خواندن ونوشتن به شمارمیآید که مبتنی براصول ویافته های علم زبان شناسی است که اصول زیر دراین شیوه مدنظر قرارمی گیرد
جمله اساسی ترین ومهمترین واحدزبانی است هنگام آموزش خواندن باید به آموزش ازطریق جمله پرداخت ودرعین حال به عناصر کوچکترین جمله یعنی واژه ها ،هجاهاوآواها توجه کرد
.دراین رویکرد ازدوخصوصیت زبان انسانها یعنی خصوصیت جانشینی وهمنشینی به مقدارزیاد استفاده می شود
.دراین رویکرد مهارت خواندن ونوشتن تومأ به فراگیران ارائه نمیشود نخست فراگیران به خواندن تسلط پیدا می کنند وبعد ازاین مرحله مهارت نوشتن شروع می شود
.دراین رویکرد کاربرد عکس وتصویر به دلیل اتکا به تصاویر وحالت حدسی پیداکردن یادگیری مورد نظر نیست
.نظام زبان
:خواندن ونوشتن وبطورکل همه مواردی که درارتباط با زبان قرارمیگیرند یک نظام یا یک شبکه را می سازند نظامی که اززیر نظامها تشکیل می شود ویک ساخت را تولید می کند
.زیر نظام های زبان را می توان شامل موارد زیر دانست
.زیر نظام ساخت آوا
زیرنظام ساخت معنایی
زیرنظام ساخت صرفی
زیرنظام ساخت نحوی
زیرنظام ساخت گفتمانی
ساخت آوایی
: مجموعه واجها وقواعد ترکیب آنها را تشکیل می دهد وموضوع مورد مطالعه شاخه آواشناسی وواج شناسی است .ساخت صرفی
: مجموعه تکواژهای زبان وترکیب آنها برای ساخت واژه هاستساخت نحوی
: قواعد ترکیب واژه ها وچگونگی ساخت جمله های مختلف استساخت گفتمانی
: چگونگی ساخت واحدهای فراتر ازجمله اعم ازواحدها ی گفتاری سازنده مکالمه ،سخنرانی ،مصاحبه ،وواحدهای نوشتانی مانند متون مکتوب مثل آگهیهای تجاری،مقاله های ادبی ،وعلمی است .آوا چیست
:کوچکترین عنصری که هنگام گفتار تولید می کنیم آوا نامیده می شود
.آوا متعلق به گفتارزبانی است .حرف چیست ؟ کوچکترین عنصری که هنگام نوشتن تولید می کنیم حرف نامیده می شود حرف تولید نوشتاری زبان است
.واج چیست ؟
آوا وحرف، بایک عنصر انتزاعی وذهنی پیوند دارند که این ترکیب عینی با عنصر انتزاعی واج می باشد
.واجها به
2 دسته تقسیم می گردند .واج صامت وواج مصوت
ترکیب واجها، سبب تولید واژه ها وجمله ها ودرکل پیامهای گفتاری ونوشتاری تولید می گردد یا جمله ها وپیامها ی دیگران را درک می کنند
اگر واجها ازطریق قواعد خاصی درکنارهم قرارگیرند هجاها یا واژه های شفاهی زبان است اگرواجها بصورت نوشتاری کنارهم قرارگیرند واژه های مکتوب زبان را تولید می کنند
.ساخت صرفی
ازترکیب تک واژه های زبان وقواعد دستوری کلمه بوجود می آید
(دستوری) محصول نهایی ساخت دستوری زبان کلمه است .مثال
:دانش جوهابی = دانش جو← تک واژه معناداری ← تک واژه دستوریاهداف خواندن
:سازگاری با محیط
: خواندن زمینه ای برای دستیابی به تجارب ،مسائل ویادگیری هایی است که هیچ کس قادر نیست به تنهایی این مسائل ،یادگیریها به طور مستقیم را تجربه کند.برای انطباق وسازگاری با جهان امروز ، مهارت خواندن به عنوان ضرورتی که برای هرانسان حیاتی است مورد نیاز انسان است
.تکوین وتکامل شخصیت انسانی هرفرد
: ابعاد وجودی انسانها شامل ابعادی چون بعد اجتماعی ،اقتصادی ،اخلاقی ،شناختی وروانی می باشد برای تکامل این ابعاد خواندن ونوشتن وسیله های ضروری هستند.بعد شناختی وفرهنگی انسان
:خواندن ونوشتن به عنوان وسیله انتقال میراث فرهنگی وقولی وجاودانگی این میراث وازجهتی به عنوان وسیله ای برا ی غنای دانش وفرهنگ هرجامعه وهرفرد ضروری به نظرمی رسد .بعد ارزشی واخلاقی
:انسانها ازطریق خواندن ونوشتن می توانند ارزشها واخلاقیات جامعه وافراد را بشناسند وازاین طریق قضاوت وارزشیابی کنند این قضاوتها وارزشیابیها ،گاهی صورت نقادانه به خود می گیرند ومی تواند تحولات عمیق ارزشی واخلاقی را بوجود بیاورد .ساخت نحوی
: قواعد ترکیب واژه هاویژگیهای کودکان پیش دبستانی
:برای آموزش ویادگیری هرمطلب نیازبه جمع آوری اطلاعات وگردآوری مجموعه ای ازپایگاه داده ها درباره یادگیرندگان مهم بنظر می رسد
یادگیرندگان پیش دبستانی دارای ویژگیهای متفاوت درزمینه سطح دانش ومهارتها ی عمومی ،فردی وزبانی می باشند
.ویژگیهای فردی را می توان وابسته به جنسیت ،وضعیت تحصیلی وشغلی والدین ،ومیزان دانش ومهارتهای عمومی وپایه آنها درارتباط با خواندن ونوشتن دانست
.اهداف خواندن ونوشتن
:درکودک درسنین پیش دبستانی بتواند به یکسری مهارت های اولیه درزمینه شروع خواندن ونوشتن تسلط پیدا نموده وبرای ورود به دبستان وخواندن ونوشتن رغبت وعلاقه وانگیزه کافی را کسب نماید
.اگر چه مهارت وتسلط درخواندن ونوشتن به صورت کامل هدف نهایی دوره دبستان محسوب می گردد ولی پایه ریزی این تسلط ،هدف نهایی دوره پیش دبستانی محسوب می گردد
-
ازبعد فرهنگی آنها را باالگوها ،اساطیر ،ومیراث فرهنگی آشنا می کند وحس وطن دوستی ،وجامعه دوستی را درآنها تقویت می کند
.ازبعد ارزشی خواندن ونوشتن می تواند به کودکان دررشد اخلاقی وشکل گیری شخصیت انسانی آنها کمک کنند .خواندن داستانهای اجتماعی می تواند ازبعد اجتماعی کودکان را به هم دردی ،همدلی با سایر افراد ،احترام به دیگران آشنا بکند که زمینه های سازگاری کودکان با اجتماع را فراهم می سازد
خواندن ونوشتن می تواند درتکوین شخصیت وابعاد شخصیتی کودکان مؤثر باشد
.تعیین اهداف خواندن
:برای تعیین اهداف خواندن بهتر است نتایج نهایی بکارگیری خواندن ونوشتن برای کودکان دردوره پیش دبستانی مشخص گردد
.نتایج نهایی یادگیری زبان ازطریق سنجش وتعیین نیازهای آموزشی مشخص می گردد نیاز را اگر فاصله توانایی
( وضعیت موجود) وشایستگی فرد (آنچه به آن می تواند برسد ) می توان توصیف کرد نیاز فاصله بین وضع موجود ووضع مطلوب تعریف می گردد.نیازهای کودکان پیش دبستانی
( خواندن ونوشتن )نیازبه آمادگی جسمانی ،مهارتی ،حرکتی ،وحسی
نیازدرزمینه گوش دادن
نیاز درزمینه صحبت کردن
نیازدرزمینه آمادگی خواندن
نیازدرزمینه آمادگی نوشتن
نیاز به مهارت گوش دادن
وضعیت مطلوب درمهارت گوش دادن ،می تواند شامل
فهم وادراک اولیه پیامهای شفاهی
براساس اهمیتی که خواندن ونوشتن برای ما دارد به دنبال وضعیت مطلوب وحرکت ازوضعیت موجود به سمت وضعیت مطلوب می باشیم
1- دقت وتمرکز حواس برپیامهای شفاهی .درزمینه ،وضعیت مطلوب خواندن
:بازشناسی برای نشانه ها ونمادهای دیداری نشانه ها وتصاویر
مهارت درمعنا یابی
مصداق یابی برای معنی ونمادها ی دیداری
درک پیام داستانها ی تصویری که به صورت متوالی قرار می گیرند
مهارت آمادگی نوشتن
مهارت دربه دست گرفتن صحیح مداد وقلم
مهارت درنوشتن صحیح نشانه های پیش بینی شده ازراست به چپ
مهارت درنوشتن نشانه ها ی پیش بینی شده ازحفظ
به غیر ازاین مهارت ها باید به خاطر داشت ویژگیها ی روانی ،عاطفی وجسمانی کودکان نیز به عنوان نیاز مطرح می باشد
.تعیین محتوای آموزشی مناسب جهت مهارت خواندن
:برای تعیین محتوای آموزشی مناسب توجه به اهداف دوره پیش دبستانی واهداف خواندن ونوشتن دراین دوره ،توجه به سطح یادگیری وآموزش کودکان پیش دبستانی وعوامل زبان وزمینه های روان شناسی یادگیر ی ،خواندن ،ونوشتن مهم می باشد
.ویژگیهای کودکان دوره پیش دبستانی می تواند این سوال را مطرح سازد که آیا همه کودکان دراین دوره می توانند خواندن را شروع کنند
.روان شناسان کل گرا
:دکو ولی ،ازمربیان کل گرا معتقد است درهر سنی می توان خواندن را فراگرفت ولی شاید بهترین سن هیجده ماهگی یا دو سالگی باشد
.باتوجه به دیدگاه کلی گرا ابتدا ازساده ترین وآشنا ترین کلمات پیرامون کودک پیش دبستانی مانند
کلمات باید درست وخواناباشند وکلمات ربط وبعد ازآن جمله به کودک پیش دبستانی ارائه می گرد د بعد ازاین مراحل می توان خواندن را ازطریق کتابهای داستان ،شعرهای مصور،پیش برد
(مامان) و"بابا " وکلماتی که دراعضای بدن کودک قراردارد وسپس چیزهایی که درپیرامون کودک هستند برای آموزش خواندن انتخاب می شود کلمات همراه باشکل یا تصویر به کودکان عرضه وباصدای بلند خوانده می شوند.روانشناسان رشد گرا مانند بیازه وروانشناسان جزء نگر
توانایی یادگیر ی شکل کلمه
معنا یابی برا ی این شکل
مصداق خارجی برای این شکل وکلمه
وبرای رسیدن به این تواناییها باید مراحل رشد وتکامل را طی کند
(رفتارگرایان )معتقدند خواندن یک جریان پیچیده ذهنی است که کودک برای این جریان پیچیده باید چند توانایی مهم را داشته باشدیاددهی
– یادگیریشیوه ها وفنون آموزش خواندن
:شیوه رفتاری کامل
یا آب را آن چنانکه مربی نوشته است آن نوشته را بنویسد
شیوه نمایشی
این شیوه ،نه تنها مهارت رفتاری را دارد وازحرکات بدنی استفاده می برد ازاشیای واقعی وحقیقی که درمحیط اطراف کودک پیش دبستانی است می تواند درامرخواندن ونوشتن کمک کند سود می برد مدل وماکتهای گوناگون حروف وکلمات نیز دراین شیوه کاربرد فراوان دارد
: دراین شیوه فعالیت بدن مستقیماً به خواندن ونوشتن مرتبط می شود مربی حرکاتی را درزمینه خواندن ونوشتن انجام می دهد مثلاً کلمه آب را می خواند وازکودک می خواهد آب را مانند مربی تکرار کند وبخواند : دراین شیوه خواندن ونوشتن ازطریق دیدن فراگرفته می شود .استفاده ازتصاویر ،به هرهمراه خود کلمات برای معنا ومصداق یابی ،کلمات وحروف نیز دراین شیوه می تواند مؤثر باشد
.شیوه نمایشنامه ای
(ایفای نقش ):دراین شیوه کودکان پیش دبستانی می توانند هریک ،تحت هدایت ونظارت مربی درنقش وغالب یک حرف یاکلمه که می تواند نماد واقعی را هم به همراه داشته باشد درغالب نمایش به اجرای نقش بپردازد به علت این که درغالب نمایش ویا درحین مشاهده بازی دیگران ،کودکان پیش دبستانی با هیجان مراحل نمایش را دنبال می کنند و مهارت های دقت ،تمرکز حواس وتوجه به مطالب آنها افزایش پیدا کرده ویادگیری بهتر ومؤثرتر اتفاق خواهد افتاد
دراین شیوه مربی می تواند به عنوان برنامه ریز وکارگردان ،چند کودک را برای اجرای نمایشنامه انتخاب وسایر کودکان به تماشای نمایشنامه بپردازند ویا تمامی کودکان هریک درنقش وغالب ویژه ای ایفای نقش نمایند
.باید به خاطر داشت درشیوه ایفای نقش ،مربی رهبری فعال ،کارگردانی زبردست است که طرح ریزی وآماده سازی محیط ووسائل وبرنامه ریزی وهدایت نمایش به عهده او می باشد
شیوه پرسش وپاسخ
( فن ببین وبگو، بشنو وجواب بده):دراین شیوه مربی ،برای گسترش خزانه لغت کودکان ،قدرت معنی بخشی وبسط وتفسیر ومصداق گزینی کودکان ومرور مطالبی که کودکان قبلاً آموخته اند ازاین شیوه سود می برد
شیوه ها وفنون
:فن نگان کن وجواب بده
(ببین وبگو): دراین فن مربی درمورد نام ،رنگ ،کارکرد ،ودیگر ویژگیهای یک تصویر یا شی سوالاتی می کند وکودکان نیز با توجه به آن تصویر یا شی پاسخ می دهند .فن بشنو وجواب بده
:که دراین شیوه پرسش وپاسخ به کار می رود ومربی سوالاتی را می پرسد وکودکان به او جواب می دهند .شیوه بازی های آموزشی
:شیوه تکرا ر وتمایزشناختی
دراین شیوه مربی ، با تداعی بین کلمات وتصاویر آنها ویا تصاویر ورنگها به آموزش می پردازد کودکان پیش دبستانی ازطریق فراگیری وهمراهی تصاویر وکلمات ورنگهای که مربی آنها را آموزش می دهد وپس ازشنیدن کلمات ، کودکان به گروههای متفاوت تقسیم می گردند به طورمثال
2گروه یک گروه کلی تصاویر وکلمات را درارتباط با رنگ وگروه دوم تصاویر وکلمات مربوط به میوه را یاد می گیرند مربی با نشان دادن کلمات ،تصاویر ،کلمات میوه ها را به هردوگروه عرضه می کند گروهی که تحت گروه شناسایی میوه قراردارند اسم میوه ها را نام می برند وگروه مربوط به رنگ سکوت می کنند .درتصاویر وکلماتی که اشاره به رنگ دارند گروه دوم رنگها را نام می برند وگروه دوم سکوت می کنند فرایند شناختی حاصل ازاین شیوه تمیز دادن کلمات ،اشیا ،رنگها می تواند باشد
شیوه شناختی تمیزدادن ،افتراق وتضاد
:دراین شیوه کودکان پیش دبستانی می توانند ازطریق تصاویر وکلمات به تمیزدادن درمورد اندازه ،گرما ،سرما ،لاغر،چاق،سفید ،سیاه،نزدیک ،دور بپردازند
آموزشی که دراین شیوه به کار می رود می تواند درارتباط با اشیا واقعی یا ازطریق تصاویر وکلمات صورت گیرد دراین شیوه مربی به طورمثال ازطریق تصاویر یا قراردادن اشیا درفواصل دور،نزدیک می تواند ازکلمه دورونزدیک به صورت نوشتاری یا گفتاری زمانیکه کودکان به جسم مورد نظر نزدیک یا دورمی شوند استفاده کند تا کودکان هم مفاهیم دور یانزدیک ،ویا سیاه ،سفید ویاسایر مفاهیم را بخوبی یادبگیرند یا ازطریق دیدن کلمات بانوشتار وگفتار این موارد آشنا شوند
شیوه قصه گویی
:دراین شیوه مربی می تواند ازحرکات اندامها ،چهره ،تغییر وتقلید صدا وهمراهی کلمات با تصاویر ویا همراهی کلمات واشیا واقعی به قصه گویی بپردازد دراین شیوه قصه می تواند مهارت گوش دادن ،وخوب دیدن وحافظه تکرار را تقویت کند تداعی حاصل می تواند درحفظ ونگهداری کلمات وخواندن آنها مؤثر باشد
ماندالر
1وجانسون2 اعتقاددارند که قصه می تواند مهارتهای زیر را درکودکان پرورش دهند.توالی وقایع
شناخت روابط علت ومعلولی
درک آغاز وپایان قصه
کودکان که درفعالیتها ی قصه گویی شرکت می کنند ازنظر درک مطالب خواندنی وذخیره واژگانی درسطح بالاتری قراردارند قصه گویی درمهارت خواندن وخوب گوش دادن اهمیت فوق العاده ای دارد
.1.Mandaler 2. johnson
کتاب خوانی
:کتابهای شعر،داستان،کتابهای علمی ،تاریخی ،دینی وبهداشتی به شیوه قصه گویی ،ایفای نقش وسایر شیوه ها می تواند به کارگرفته شود درسنین نزدیک به دبستان می تواند ازطریق خواندن مستقیم این کتابها باعث تقویت خزانه واژگانی کودکان وکمک به آنها درآمادگی برای خواندن ونوشتن باشد کتابهای مصور که ازرنگها وسایر محرکها به خوبی استفاده کنند درمقطع پیش دبستانی بسیار مفید است
.کتابها ازلحاظ نوشتاری ورعایت اصول نگارش وسادگی درنوشتاری درحد فهم کودکان پیش دبستانی انتخاب گردند کتابهای مصور که داستانهای دنباله داردارند ،می تواند نه تنها مهارت خواندن ونوشتن را پرورش دهند بله خلاقیت کودکان را دربازگویی ادامه کتاب یا خالقه دادن به داستان پرورش دهد
.شعروسرود
: علاقه کودکان به شعروسرود زمینه ای مهم برا ی شروع خواندن ونوشتن دردوره پیش دبستانی است کودکان پیش دبستانی بدون احساس خستگی می توانند شعرها را حفظ وبارها به زبان بیاورند اگر شعر وسرود همراه با تصاویر وکلمات مربوط به آن ارائه شود یادگیری دیداری وشنیداری که بصورت توامأ صورت می گیرد درخواندن ونوشتن کمک مؤثری می تواند باشد .
الف
: :